گاهشماری و ۳ آیه در مورد نجوم و دریانوردی – نسیء
سوره بقره:
إِنَّ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْ‌ضِ وَاخْتِلَافِ اللَّیْلِ وَالنَّهَارِ وَالْفُلْکِ الَّتِی تَجْرِ‌ی فِی الْبَحْرِ بِمَا یَنفَعُ النَّاسَ وَمَا أَنزَلَ اللَّـهُ مِنَ السَّمَاءِ مِن مَّاءٍ فَأَحْیَا بِهِ الْأَرْ‌ضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَبَثَّ فِیهَا مِن کُلِّ دَابَّهٍ وَتَصْرِ‌یفِ الرِّ‌یَاحِ وَالسَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَیْنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْ‌ضِ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَعْقِلُونَ ﴿١۶۴﴾
محققا در خلقت آسمانها و زمین و رفت و آمد شب و روز، و کشتی‌ها که بر روی آب برای انتفاع خلق در حرکت است، و بارانی که خدا از بالا فرو فرستاد تا به آن آب، زمین را بعد از مردن زنده کرد و سبز و خرّم گردانید، و در پراکندن انواع حیوانات در زمین، و گردانیدن بادها (به هر طرف) و در خلقت ابر که میان زمین و آسمان مسخّر است، در همه این امور ادلّه‌ای واضح برای عاقلان است.
و اما بحث ۲ آیه زیر برمیگردد به گاهشماری قمری. در این خصوص ضرر ندارد توضیح مختصری بدهم. ابتدا آیات را بخوانید.
سوره توبه:
إِنَّ عِدَّهَ الشُّهُورِ عِندَ اللَّـهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْرً‌ا فِی کِتَابِ اللَّـهِ یَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْ‌ضَ مِنْهَا أَرْ‌بَعَهٌ حُرُ‌مٌ ۚ ذَٰلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ ۚ فَلَا تَظْلِمُوا فِیهِنَّ أَنفُسَکُمْ ۚ وَقَاتِلُوا الْمُشْرِ‌کِینَ کَافَّهً کَمَا یُقَاتِلُونَکُمْ کَافَّهً ۚ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّـهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ ﴿٣۶﴾
همانا عدد ماههای سال نزد خدا در کتاب (تکوین و تشریع) خدا دوازده ماه است از آن روزی که خدا آسمان و زمین را بیافرید و از آن دوازده ماه چهار ماه ماههای حرام است (نزد اکثر مفسرین آن چهار ماه ذیقعده و ذیحجه و محرم و رجب است) این است دین استوار و محکم، پس در آن ماهها ظلم و ستم (به جنگ و خونریزی) در حق خود و یکدیگر مکنید و متفقا همه با مشرکان قتال و کارزار کنید چنانکه مشرکان نیز همه متّفقا با شما به جنگ و خصومت برمی‌خیزند و بدانید که خدا با اهل تقواست.
إِنَّمَا النَّسِیءُ زِیَادَهٌ فِی الْکُفْرِ ۖ یُضَلُّ بِهِ الَّذِینَ کَفَرُ‌وا یُحِلُّونَهُ عَامًا وَیُحَرِّ‌مُونَهُ عَامًا لِّیُوَاطِئُوا عِدَّهَ مَا حَرَّ‌مَ اللَّـهُ فَیُحِلُّوا مَا حَرَّ‌مَ اللَّـهُ ۚ زُیِّنَ لَهُمْ سُوءُ أَعْمَالِهِمْ ۗ وَاللَّـهُ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِ‌ینَ ﴿٣٧﴾
نسیء (یعنی ماهی را تغییر و تبدیل کردن به ماهی دیگر و حکم ماه حرامی را در هر سه سال، سالی ده روز به ماهی متأخر انداختن که بدعت زمان جاهلیت بود) افزایش در کفر است که کافران را بدان به جهل و گمراهی کشند، سالی ماه حرام را حلال می‌شمرند و سالی دیگر حرام تا بدین وسیله با عده ماههایی که خدا حرام کرده سازگاری و برابری داشته باشند و حرام خدا را حلال گردانند. اعمال زشت آنها در نظرشان زیبا نمود، و خدا هرگز کافران را هدایت نخواهد کرد.
و اما نکاتی در خصوص گاهشماری:
۱- همانگونه که قبلا هم اشاراتی داشته‌ام، گاهشماری هجری به دو صورت قمری و شمسی انجام میشود. تقویم شمسی موسوم به جلالی حاصل کار دانشمندان ایرانی و در راس آنان حکیم عمر خیام در ۳ رمضان ۴۷۱ هجری قمری تدوین شد. این تقویم را دقیقترین گاهشماری جهان دانسته‌اند.
۲- گاهشماری هجری خورشیدی که تقویم رسمی ایران و افغانستان است، برپایه تقویم جلالی با مبدا هجرت پیامبر از مکه به مدینه است. این تقویم در ایران با تصویب مجلس شورای ملی در ۱۱ فروردین ۱۳۰۴ تقویم رسمی کشور شد.
۳- همانگونه که میدانید، اساس گاهشماری قمری بر گردش ماه به دور زمین و اساس گاهشماری شمسی/خورشیدی بر گردش زمین به دور خورشید استوار است. طول متوسط سال قمری ۳۵۴.۳۶۷ روز و طول متوسط سال در گاهشماری جلالی (هجری شمسی) ۳۶۵.۲۴۲۲ روز میباشد. در زمان خلافت عمر بن خطاب خلیفه دوم مسلمین به توصیه علی بن ابی‌طالب هجرت پیامبر اسلام از مکه به مدینه مبدأ تقویم قمری قرار گرفت و مدون شد. قبل از رسمی شدن تقویمهای میلادی و شمسی، سالنمای هجری قمری سالنمای اصلی سرزمینهای اسلامی بود و وقایع تاریخی با این تقویم ثبت میشد.
در تقویم قمری، در ابتدا ماهی به نام نسی وجود داشته است که هر سه سال در تقویم قمری حضور می‌یافته است، و در نتیجه ماهها در زمان مشخصی از سال قرار می‌گرفتند. مانند ربیع‌الاول در اول بهار. در سال ۱۰ هجری پس آمدن آیهٔ ۳۶ و ۳۷ سوره‌ی توبه (آیات فوق) این ماه نهی میشود.
همین امر باعث شده است که ماههای قمری در طول سال شمسی در گردش باشند و تقریبا در یک دوره ۳۴ ساله دوباره به جای اول خود برگردند. اگر این نبود، ممکن بود که مسلمانان همواره مجبور شوند در تابستان که روزها طولانی است، روزه بگیرند و خسته شوند!
طراحی فاصله‌ها و طول مسیر و به تبع آن طول زمان گردش ماه به دور زمین و زمین به دور خورشید توسط قادر متعال بدین صورت مقدر شده است.
ضمنا ما ۳ گونه گاهشماری قمری داریم: هلالی – قراردادی و ام‌القری!
۴- طول متوسط سال در تقویم میلادی (بالاخره پس از چندین بار اصلاح و آشفتگی تقویمی) اکنون ۳۶۵.۲۴۲۵ روز است. روش جاری کبیسه‌گیری در گاهشماری میلادی با روش کبیسه‌گیری در گاهشماری جلالی متفاوت است و هم این باعث میشود که در برخی سالها ۱ فروردین مصادف با ۲۰ مارس شود در حالیکه در اغلب سالها ۱ فروردین مصادف با ۲۱ مارس است!
بعنوان مثال ۱ فروردین ۱۳۹۰ مصادف با ۲۱ مارس ۲۰۱۱ بوده و ۱ فروردین ۱۳۹۱ مصادف با ۲۰ مارس ۲۰۱۲ خواهد بود!
۵- نگاهی به تاریخچه تقویم ایرانی بی ضرر است.
۶- و در پایان این بحث، مبدل تقویم زیر را پیشنهاد میکنم:
شاد و پیروز و سربلند باشید