گاهشماري و 3 آيه در مورد نجوم و دريانوردي
سوره بقره:
إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْ‌ضِ وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَالْفُلْكِ الَّتِي تَجْرِ‌ي فِي الْبَحْرِ بِمَا يَنفَعُ النَّاسَ وَمَا أَنزَلَ اللَّـهُ مِنَ السَّمَاءِ مِن مَّاءٍ فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْ‌ضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَبَثَّ فِيهَا مِن كُلِّ دَابَّةٍ وَتَصْرِ‌يفِ الرِّ‌يَاحِ وَالسَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَيْنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْ‌ضِ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَعْقِلُونَ ﴿١٦٤﴾
محققا در خلقت آسمانها و زمین و رفت و آمد شب و روز، و کشتی‌ها که بر روی آب برای انتفاع خلق در حرکت است، و بارانی که خدا از بالا فرو فرستاد تا به آن آب، زمین را بعد از مردن زنده کرد و سبز و خرّم گردانید، و در پراکندن انواع حیوانات در زمین، و گردانیدن بادها (به هر طرف) و در خلقت ابر که میان زمین و آسمان مسخّر است، در همه این امور ادلّه‌ای واضح برای عاقلان است.
و اما بحث 2 آيه زير برميگردد به گاهشماري قمري. در اين خصوص ضرر ندارد توضيح مختصري بدهم. ابتدا آيات را بخوانيد.
سوره توبه:
إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِندَ اللَّـهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْرً‌ا فِي كِتَابِ اللَّـهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْ‌ضَ مِنْهَا أَرْ‌بَعَةٌ حُرُ‌مٌ ۚ ذَٰلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ ۚ فَلَا تَظْلِمُوا فِيهِنَّ أَنفُسَكُمْ ۚ وَقَاتِلُوا الْمُشْرِ‌كِينَ كَافَّةً كَمَا يُقَاتِلُونَكُمْ كَافَّةً ۚ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّـهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ ﴿٣٦﴾
همانا عدد ماههای سال نزد خدا در کتاب (تکوین و تشریع) خدا دوازده ماه است از آن روزی که خدا آسمان و زمین را بیافرید و از آن دوازده ماه چهار ماه ماههای حرام است (نزد اکثر مفسرین آن چهار ماه ذیقعده و ذیحجه و محرم و رجب است) این است دین استوار و محکم، پس در آن ماهها ظلم و ستم (به جنگ و خونریزی) در حق خود و یکدیگر مکنید و متفقا همه با مشرکان قتال و کارزار کنید چنانکه مشرکان نیز همه متّفقا با شما به جنگ و خصومت برمی‌خیزند و بدانید که خدا با اهل تقواست.
إِنَّمَا النَّسِيءُ زِيَادَةٌ فِي الْكُفْرِ ۖ يُضَلُّ بِهِ الَّذِينَ كَفَرُ‌وا يُحِلُّونَهُ عَامًا وَيُحَرِّ‌مُونَهُ عَامًا لِّيُوَاطِئُوا عِدَّةَ مَا حَرَّ‌مَ اللَّـهُ فَيُحِلُّوا مَا حَرَّ‌مَ اللَّـهُ ۚ زُيِّنَ لَهُمْ سُوءُ أَعْمَالِهِمْ ۗ وَاللَّـهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِ‌ينَ ﴿٣٧﴾
نسی‌ء (یعنی ماهی را تغییر و تبدیل کردن به ماهی دیگر و حکم ماه حرامی را در هر سه سال، سالی ده روز به ماهی متأخر انداختن که بدعت زمان جاهلیت بود) افزایش در کفر است که کافران را بدان به جهل و گمراهی کشند، سالی ماه حرام را حلال می‌شمرند و سالی دیگر حرام تا بدین وسیله با عده ماههایی که خدا حرام کرده سازگاری و برابری داشته باشند و حرام خدا را حلال گردانند. اعمال زشت آنها در نظرشان زیبا نمود، و خدا هرگز کافران را هدایت نخواهد کرد.
و اما نكاتي در خصوص گاهشماري:
1- همانگونه كه قبلا هم اشاراتي داشته‌ام، گاهشماري هجري به دو صورت قمري و شمسي انجام ميشود. تقويم شمسي موسوم به جلالي حاصل كار دانشمندان ايراني و در راس آنان حكيم عمر خيام در 3 رمضان 471 هجري قمري تدوين شد. اين تقويم را دقيقترين گاهشماري جهان دانسته‌اند.
2- گاهشماري هجري خورشيدي كه تقويم رسمي ايران و افغانستان است، برپايه تقويم جلالي با مبدا هجرت پيامبر از مكه به مدينه است. اين تقويم در ايران با تصويب مجلس شوراي ملي در 11 فروردين 1304 تقويم رسمي كشور شد.
3- همانگونه كه ميدانيد، اساس گاهشماري قمري بر گردش ماه به دور زمين و اساس گاهشماري شمسي/خورشيدي بر گردش زمين به دور خورشيد استوار است. طول متوسط سال قمري 354.367 روز و طول متوسط سال در گاهشماري جلالي (هجري شمسي) 365.2422 روز ميباشد. در زمان خلافت عمر بن خطاب خليفه دوم مسلمين به توصیه علی بن ابی‌طالب هجرت پيامبر اسلام از مكه به مدينه مبدأ تقويم قمري قرار گرفت و مدون شد. قبل از رسمي شدن تقويمهاي ميلادي و شمسي، سالنماي هجري قمري سالنماي اصلي سرزمينهاي اسلامي بود و وقايع تاريخي با اين تقويم ثبت ميشد.
در تقويم قمري، در ابتدا ماهی به نام نسی وجود داشته است که هر سه سال در تقویم قمری حضور می‌یافته است، و در نتیجه ماهها در زمان مشخصی از سال قرار می‌گرفتند. مانند ربیع‌الاول در اول بهار. در سال ۱۰ هجری پس آمدن آیهٔ ۳۶ و ۳۷ سوره‌ی توبه (آيات فوق) این ماه نهی می‌شود.
همين امر باعث شده است كه ماههاي قمري در طول سال شمسي در گردش باشند و تقريبا در يك دوره 34 ساله دوباره به جاي اول خود برگردند. اگر اين نبود، ممكن بود كه مسلمانان همواره مجبور شوند در تابستان كه روزها طولاني است، روزه بگيرند و خسته شوند!
طراحي فاصله‌ها و طول مسير و به تبع آن طول زمان گردش ماه به دور زمين و زمين به دور خورشيد توسط قادر متعال بدين صورت مقدر شده است.
ضمنا ما 3 گونه گاهشماري قمري داريم: هلالي – قراردادي و ام‌القري!
4- طول متوسط سال در تقويم ميلادي (بالاخره پس از چندين بار اصلاح و آشفتگي تقويمي) اكنون 365.2425 روز است. روش جاري كبيسه‌گيري در گاهشماري ميلادي با روش كبيسه‌گيري در گاهشماري جلالي متفاوت است و هم اين باعث ميشود كه در برخي سالها 1 فروردين مصادف با 20 مارس شود در حاليكه در اغلب سالها 1 فروردين مصادف با 21 مارس است!
بعنوان مثال 1 فروردين 1390 مصادف با 21 مارس 2011 بوده و 1 فروردين 1391 مصادف با 20 مارس 2012 خواهد بود!
5- نگاهي به تاريخچه تقويم ايراني بي ضرر است.
6- و در پايان اين بحث، مبدل تقويم زير را پيشنهاد ميكنم:
شاد و پيروز و سربلند باشيد