علی و امر به معروف حاکمان
در گوگل عبارت “امر به معروف حاکمان از دیدگاه علی” را جستجو کردم. نتیجه:
About 3,750,000 results (0.43 seconds)
جالب است بدانید که هم اینک؛ اولین لینک در صفحه نتایج؛ لینک به مطلبی تحت عنوان “امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه امام علی(ع)” در سایت khamenei.ir است.
در این مقاله مفصل؛ در بخش شرط و خصوصیات آمر و ناهی، جایی اشاره دارد به اینکه آمر و ناهی بایستی خود “عامل” باشند. قطعا این نکته مهم شما را به یاد داستان “رطب خورده منع رطب چون کند؟!” می اندازد.
داستان
روزی مردی فرزند خود را نزد حضرت محمد آورد و گفت: یا رسول اله؛ این بچه زیاد خرما میخورد و ما هر چه نصیحتش میکنیم، گوش نمیدهد. شما بفرمایید که خرما زیاد نخورد. پیامبر فرمود بروید فردا بیایید. رفتند و فردا آمدند. پیامبر اکرم (ص) رو به بچه کرد و گفت: پسرم خرما زیاد نخور! پدر ایشان گفت: یا رسول اله؛ نمیشد این را همان دیروز میگفتی که ما نریم و بیاییم؟ حضرت فرمود: دیروز من خودم خرما خورده بودم و لذا حرفم در او تاثیر نداشت ولی امروز خرما نخورده ام تا ایشان را نصیحت کنم.
به دلیل اهمیت موضوع؛ در ادامه دو بخش پایانی مقاله فوق الاشاره را عینا بازنشر میکنم:
گفتار هشتم ـ امر به معروف و نهی از منکر و نصیحت
نصیحت شیوهای است که در امر به معروف و نهی از منکر لسانی باید مورد توجه آمر و ناهی باشد و از این ابزار به خوبی در راه هدف مقدسش استفاده نماید. همچنین از آنجا که همه انسانها جایزالخطا هستند، طبعاً همگی نیازمند نوعی نصیحت از جانب همرزمان خود میباشند. در میان آثار و روایتهای رسیده از امام علی علیهالسلام، تعابیر و مطالب بسیار مغتنم و نغزی در خصوص ارزش نصیحت و همچنین نصیحتپذیری وجود دارد که در اینجا چشمهای از آن را ذکر میکنیم:1) «لا خیر فی لیسوا بناصحین الناصحین:[67] قومی که ناصح نباشند و نصیحتکنندگان را دوست نداشته باشند، هیچ خیری در بین آنها نیست».
2) «النصح ثمره المحبه:[68] نصیحت میوه محبت است».
3) «من قبل النصیحه أمن الفضیحه:[69] کسی که پذیرای نصیحت باشد، از رسوایی در امان است».
4) «من اکثر التوفیق الاخذ بالنصیحه:[70] بیشترین توفیق در قبول نصیحت است».
5) «من ساتر عیبک فهو عدوک: کسی که عیب ترا پنهان دارد، دشمن توست».
احادیث مذکور در کوتاهترین و موجزترین کلمات به بهترین نحو، ارزش فضیلت نصیحت، نصیحتکنندگان، نصیحتپذیران، دوستداران ناصحان و همچنین عدم پنهان نمودن عیبهای دیگران را بیان میکند.
گفتار نهم ـ امر به معروف و نهی از منکر عامه نسبت به خاصه و حکام
همانطور که در ضمن حدیث شمارهی 5 قسمت «الف» گفتار اول آورده شد؛ آن حضرت تمام کارهای نیک و حتی جهاد در راه خداوند را در مقابل امر به معروف و نهی از منکر همانند قطرهی آبی در برابر دریایی پهناور دانستند. در ادامهی این کلام نورانی مطلب عجیبی را بیان میدارند و اضافه مینمایند که از امر به معروف و نهی از منکر بالاتر هم داریم و آن، گفتن سخن حق نزد حاکم ظالم است.1) «… و افضل من ذلک کله کلمه عدل عند امام جائر:[71] بالاتر از همه اینها اعمال نیک، جهاد در راه خدا، امر به معروف و نهی از منکر، سخن عادلانهای است که در مقابل پیشوای ظالم گفته شود». آن حضرت در جای دیگر به مردم میگویند: «من دو حق بر گردن شما دارم؛ اول وفای به بیعت و دوم نصیحت کردن من به صورت آشکار و پنهان است»
2) «و اما حقی علیکم فالوفاء بالیعه و النصیحه فی المشهد و المغیب:[72] حق من بر شما وفای به بیعت و نصیحت آشکار و نهان است». بنابراین از منظر امام، عامهی مردم و آحاد جامعه نه تنها وظیفه دارند که مقابل پیشوای ظالم بایستند و او را از معصیت باز دارند، بلکه در مقابل پیشوای عادل و معصومی همچون خودش هم حق دارند او را نصیحت کنند و بالاتر از آن، اینکه این نصیحت یک تکلیف است و حق امام بر مردم است که باید مردم آن را ادا نمایند! در جایی دیگر به مردم تذکر میدهد که اگر به این وظیفه و حق و حق خود یعنی امر به معروف و نهی از منکر نسبت به حاکم عمل نکنند، مستوجب عقوبت و مجازات الهی خواهند بود.
3) «انالله لا یعذب العامه بذنب الخاصه اذا عملت الخاصه بالمنکر سراً من غیر أن لا تعلم العامه. فاذا عملت الخاصه بالمنکر جهاراً فلم تغیر ذلک العامه استوجب الفریقان العقوبه منالله عزوجل:[73] هرگاه خاصه بطور پنهانی و به گونهای که عامه نفهمند مرتکب منکر شوند، خداوند عامه را عذاب نمیدهد. ولی اگر خاصه بطور علنی و آشکار مرتکب منکر گردند و عامه برای تغییر و اصلاح آنان اقدام نکنند، هر دو گروه(عامه و خاصه) سزاوار عقوبت و مجازات خداوند عزوجل میباشند».
بنابراین عوام مردم نسبت به گناهان خواص چنانچه پنهانی و غیرعلنی صورت بگیرد، به گونهای که همگان از آن آگاه نگردند. مسئولیت و تکلیفی نداشته و خدای متعال نیز آنان را از این نظر مستوجب عقاب نمیداند. اما آن زمان که خواص جامعه بطور علنی و آشکارا مرتکب اعمال ناشایست گردند، وظیفهی عموم مردم است که نهی از منکر نمایند و مانع از ارتکاب معاصی و منکرات گردند. اگر در این حال عامه وظیفهی خود را انجام نداده و به بهانهای زمینه را برای معصیت خاصه از بین نبرده و آنان را نهی از منکر نکنند، هر دو گروه(عامه و خاصه) استحقاق عقاب و عذاب الهی را پیدا نموده و خداوند و خداوند عزوجل آنان را مجازات خواهد کرد.